O ano pasado comezou a traballar comigo, no curso online de Apiario, un home de mar. Joaquín.
Confeso que a miña relación co mar sempre foi distante dende o punto de vista poético, apenas hai referencias, e si un gran descoñemento. Asi llo dixen cando se matriculou.
Confeso que neste encontro vin a posibilidade de achegarme a el de forma ben distinta.
Sen sabelo iniciaba daquela a miña primeira maré. Unha tripulación de 18 homes en procura de peixe espada. O diario de a bordo de Joaquín mantíñame en vilo de venres a venres. Ía sabendo das venturas e desventuras dun dos traballos que máis respeto me infunden. A soidade xunto a Valente, Cortázar e Angueira mentres se largaba o palangre. Con urxencia agardaba saber da vida cotiá no barco, e así puiden escoitar aquel mar tan outro, preto da Illa de Pascoa mentres Joaquín recitaba o exercicio da semana.
Non me resisto aquí a rexistrar apenas tres apuntamentos da bitácora que me achegaba cada venres:
26 de Marzo de 2016
Diario de a bordo:
A poesía manténme enteiro nas longas navegacións froito dunha nefasta
quincena. O vento arreméxenos. A esperada Lúa quedou sin efecto coa presenza
do cantor dos estáis. Duas semanas de fortes brisas agocharon ós peixes
espada. Obrígannos a percorrer milleiros de millas entre a dúbida e a
espranza. As orcas tamén fixeron o seu. Este maxestuoso animal, cando nos
visita, faise dono da mesa. Nos anzois non recollemos máis que as gerlas do
peixe. A súa intelixencia é tan extraordinaria que nada podemos facer máis
que marchar e escapar delas. Cando atopan o noso aparello percórreno,
anzoi por anzoi, como uns turistas no bufete dun hotel. O traballo, con
elas ó carón do barco, é totalmente aciago. Son as raíñas e nos os intrusos.
Continuamos navegando cara ó sur de Chile, polo medio do mar, entre as illas
de Juan Rodriguez e Pascua.
2 de abril de 2016
Diario de a bordo:
Previsión de temporal para o día 6. Bailaremos. Lembranzas. Dous meniños
xogábamos na chabola onde nosa nai ataba as redes xunto con outra ducia de
atadeiras. O noso avó entrallaba os panos no chumbeiro e na cortizada. Fora
era inverno, chuvía forte no vidro das fiestras. Dentro era gardería. A
pilla de volantas era peirao, as canastras de láminas de madeira, barcos.
Todas tiñan nome. Atracábamos para saltar a bordo e saír para o mar. O avó
retrasaba moitas saídas. Había que encher as agullas de entrallar sen
deixalas frouxas. As de atar enchíallas a avoa. Súas mans voaban mentres seu
audífono atendía ós amoríos mariñeiros das atadeiras mozas. A nosa nai có
radio de lámparas tentando sintonizalo. Era a única maneira de saber algo do
noso pai. Era a hora de pousar as agullas e as redes para escoitar ós barcos
falar entre eles. Era a proba da normalidade entre as ondas. O silencio. As
interferencias na frecuencia. A borrasca batendo na costa. O avó dándolle
voltas a boina. Nos, ausentes, salvando unha galerna dentro da canastra. O
avó reclámanos para si mesmo. A voz do noso pai soa forte, grave. A nosa Nai
chora. O Avó, “están ben raparigha”. “Están ben, oise tranquilo”, a nosa Nai
ríe. As atadeiras nomean ós noivos que están a bordo. Volta a gardería. As
atadeiras cantan un alalá. O avó refunfuña. Clase de matemáticas: a contar
mallas.
Remataba a maré e Joaquín compartía comigo toda a ledicia:
21 de maio 2016
Diario de abordo:
Rematamos! Imos camiño de terra! A Lúa foi extraordinaria nesta semana. Deille as grazas un millón de veces. Collemos suficientes peixes como para rematar de encher as bodegas de peixe espada. Alí quedou o mar cheo deles. A busca foi tensa, o traballo extenuante, pero o premio da Natureza pagou por longo o esforzo. O barco é unha festa. O teléfono non para. Todos chamando as familias para comunicarlle o adianto nas previsións do reencontro. Rematamos da mellor maneira posíbel. O mar, unha vez máis, tratounos como uns pais que desexan e loitan polo mellor para seus fillos.
A satisfacción do traballo feito é máxima. O corpo xa liberou a tensión, agora pesa o doble. Todo rematou. Atráis quedan xornadas sen durmir, puntos de sutura de pequenos accidentes, risas, tensións e traballos, temporáis e orcas, e milleiros de millas percorridas. O mellor, a ledicia de navegar con homes como os que forman esta tripulación que teño a sorte de dirixir. Felicitei un a un, deille as grazas polo respeito e a entrega desexando coincidir con cada un deles nos próximos relevos. Nada do que fomos capaces de superar sería posíbel sin a entrega que amosaron dende o primeiro ata o último. Cada un coas súas limitacións ou virtudes. Todos dando de maneira honesta o máximo que poideron.
Polo que a min respeita a Lista de tripulantes ten un más dos 18 que constan: Dores Tembrás navegou polo Pacífico abordo do Balueiro. Foi parte inolvidábel da marea. Centos de horas de soidade nestes poucos de metros cadrados da ponte non fixeron acto de presenza esta maré grazas a poesía. Momentos extremadamente complexos, de máxima dificultade e dúbida foron atenuados pola poesía de Dores. Grazas.
Esta xa rematou. Lembro que mañán fai 27 anos que saín por primeira vez mandando un barco conxelador. Aínda era un rapaz. Era o máis novo do barco. Nervioso, ilusionado, seguramente moi inconscente da responsabilidade que asumira. Agora estou entre os maiores. Teño a sensación de que as cousas cambiaron menos do que asemella, salvando a baixada de enerxía porvocada por casi tres décadas de intenso rock´n´roll.
E era tan en serio que me contaban coma unha mais que un día de verán Joaquín veu ata Coruña para traerme o quiñón. Nunca antes escoitara esa palabra. Explicouma el nun dos correos que máis emoción me causaron na vida. Como tripulante correspondíame unha parte da pesca.
Nunca antes recibira un agasallo así. Peixe espada e bonito. O primeiro chegou en xullo e o bonito chegou onte. Como non podo falar do que significou, aquí deixo unhas imaxes dos tarros que a familia de Joaquín preparou e me entregaron onte. Non sendo iso suficiente, este mariño de mans afeitas ao traballo duro, buscou a mellor presentación. Versos dos meus poemarios abandeiran cada tarro.
Mañá iniciase unha nova maré. E hoxe, véspera, son , se cadra, moito máis consciente do que significará na miña vida. Onte falabamos das nacionalidades da tripulación. Dos contenedores que xa levan o turrón. Falabamos tamén do esquezo que a política deste país exerceu e exerce sobre a xente do mar, das reunións en Bruxelas, da radio desaparecida, do intento dunha prensa que os manteña perto de terra. Falamos dos 40m de eslora, e dos 7 contenedores que terán que voltar cheos de peixe espada para manter o barco outra maré.
Todo o meu agradecemento polas horas de mar e procura severa da palabra, pola entrega e ofrenda que supuxeron eses meses.
Decátome agora de que son coma aquel home do último poema de Joaquín:
coñecín un carpinteiro de ribeira
que surcou océanos
no diálogo táctil coas súas naves
a medio construír
Coido que dende que son escritora o título que máis ilusión me fixo ata o momento foi o de ser madriña da biblioteca do CEIP Rosalía de Castro da Coruña. Non é para min un título honorífico, por moi honrada que me sinta ao aceptalo, é un título que, dalgún xeito, coma nos contos, convírteme en guardiana deste espazo.
Eu hoxe comprométome a mirar por esta biblioteca, a atender as súas necesidades, na medida do posíbel, a escoitar as peticións e desexos das nenas e nenos que acudirán a ela para vivir con fascinio a lectura.
Eu adícolle a miña vida á palabra, á escrita, por iso mesmo é inevitábel sentir unha gran emoción ao saber que, xunto con Nevado (mascota da biblioteca), formarei parte deste iglú máxico, un iglú de historias e versos que serán sempre acubillo.
Estas foron algunhas das miñas palabras na mañá. Alí, a carón do director do centro, das mestras e mestres, os representantes da Administración Pública, dos membros da ANPA, dos pequenos e pequenas que leron durante un minuto nos seus libros para celebrar a nova biblioteca.
Síntome afortunada de pertencer a esta comunidade que traballa sen tasa dende o presente para o futuro.
Honrada.
Os preparativos. Cubrila de papel de seda, entre a la da roupa, na maleta. Levala á Sorbonne Nouvelle Paris III onde me agardaba o entusiasmo do alumnado do Centro de Estudos Galegos de Paris (CEGA).
Pode que levala comigo, co pánico de escachar o vidro na viaxe.
Pode que regresala.
Sentín, ao meter a man na bolsa prateada (que ben podería ter sido chisteira), o frío, a expectación, e tamén que estaba a piques de amosar un dos meus bens máis caros. Linlles o poema que no pouso. Linlles a autopoética: Das que me fan herdeira. Falei do que si e do que tamén. Penso que foi a conversa diante das fiestras abisais, as mangas afaroladas.
A man de Gonzalo Vázquez, que defendeu o espazo para que a voz. Podería escribir os detalles mínimos, as preguntas curiosas dos asistentes, podería repetir os suspiros que entrecortaban o meu discurso ao falarlles da experiencia croissant.
O que non podo é recuperar a potencia da materia, a presenza do vidro que presidiu o encontro, tamén no Instituto Cervantes. (O minuto diante do escaparate de Louis Vuitton contigo, na noite xeada).
Tampouco importa que a materia, a materia, a obsesión na materia.
Pero vou facer coma se estivese nun recital e lles contase a media voz, na entreluz, que a botella apareceu perto de onde me criei o outono no que o pouso se escribía. E que o vidro francés refulxiu unha tarde mentres andaba ás castañas, na horta dunha casa desafiuzada había décadas. O pozo infindo na procura da historia transparente. Quizáis xa non deba falar da terra, dos tesouros que para a nena a terra gardou sempre.
O desamparo. O abandono. Daquela mellor o texto:
o remedio do DOCTEUR PINARD
chegou dende PARIS-COURBEVOIE
á casa do Mión
a botella
contiña a debilidade da recén parida
o calcio anegadao
as xaculatorias
e agora
nin rastro doos cinco fillos
e o vidro francés abono
dos castiñeiros da horta
As adiccións. Eu son das que alimenta as adiccións. Pode que a trampa, que o mecanismo que evoca o pasado antes de convertirse en letra sexa a premisa. Acodo sempre aos obxectos, son eles os que conducen a lembranza, rememoro e se podo, procuro ata dar coa materia. Ademáis das cartillas do meu silabario que están gravadas a ferro, o meu primeiro libro definitivo foi: El libro de Borja y Pancete. Un libro marelo cheo de osos laranxa. Era o libro de texto de 1º de EXB. Hoxe extraviado. Non me resigno a crer que está perdido, periódicamente vou ao faiado na súa busca, e voltarei antes do que penso.
Neste afán recuperador (pasa o mesmo cos xoguetes) compartido con moitos da xeración dos 80, quixen mercalo de segunda man. Imposíbel. Moitos outros adictos andaban na mesma procura. E así din con algún post semellante a este, e cun foro de fanáticos que falaba do libro, da infancia, do fascinio. Ler os seus comentarios así, un pouco dende fóra, deume algo de respeto, fíxome miralos de esguello.
Eu, eu tamén pertenzo a esta comunidade? Pois moito me temo que si.
ANAYA volveu reeditar o libro este ano, con outra capa, claro.
[Isto levoume a pensar en que hai libros eternos, tamén para os pequenos, eu conservo algúns. Pensei tamén na responsabilidade dos autores e autoras dos libros de texto, da literatura infantil (ecoando algún comentario dos ponentes das I Xornadas de Literatura e Ensino ” A literatura galega nas aulas: os camiños do entusiasmo“). Eles darán forma ás nosas lembranzas. Pensei en que eu non sabería dicir os nomes dos autores e ilustradores de Borja y Pancete, pero que sempre lembraría o título. Esa é a trascendencia á que aspiro, non importa demasiado que o autor desapareza en favor da obra. Pero hoxe a necesidade de recoñecer ese traballo lévame á última páxina do libro onde aparecen: Emma Lorenzo, Antonio Basanta, Luis Vázquez como escritores e Arcadio Lobato e Paz Rodero coma debuxantes.]
Encarguei a reedición. Veño de recollela na librería. Digamos daquela, para axustarnos á realidade, que o encontro co obxecto foi algo decepcionante. E na urxencia por sentirme nena de 6 anos pasei as páxinas na procura das ilustracións, da sensación máxica ao ler silabeando por vez primeira, de ter a capacidade de descifrar os signos. Na procura da historia sinxela e universal de Borja e o seu oso, na procura por estar naquel pupitre verde lendo con Dona Linucha, mentres ventaba fóra.
Nin iso foi abondo, pode que os adictos sempre desexemos máis. Pode que só nos conformemos con experimentar de forma idéntica unha e outra vez. Pero, no fondo, eu sabía que aquilo non podía ser.
Teño a esperanza de atopar o meu exemplar, gastado, coas beiras das páxinas viradas, co meu nome na primeira folla. Ha de ser ese obxecto e non unha réplica calquera.
Ao mellor daquela si, daquela pode que a potencia da dose sacie finalmente.
Ata a seguinte vez.
Hai días ladeaba a cabeza ante o tweet: fago unha peciña pequena de oboe, para unha galleta e para Dores Tembrás. Son eu. A vaidade que me fai sorrir.
Non coñezo a @benxa_otero. E sen embargo, e sen embargo. Tres palabras: galleta, óboe, dores. E é coma sempre. O fascinio que me leva a querer saber. A curiosidade dos ollos que quedan xusto por riba da mesa, pés en punta. E chego ata o Linho do Cuco. E daquela a peza máis fermosa soa na mañá, inesperada. A beleza en 4:31. Secrets. O ouvido inexperto procura un óboe con ollos fechados.
Cada foto, cada encadre, revela uns dedos hábiles. E estudo a forma do óboe, o son. Porque alguén descoñecido, pero non estraño, ligou o meu nome ao dun instrumento que ata agora non. E a galleta, a galleta. A felicidade nada efémera que un tweet deixa na mañá, para levarme onda os segredos, deixándome imaxinar, imposíbel, esa peza de óboe compartida.
Ao mellor ese descoñecido non sabe que a terra, que o liño e o cuco para min. Importa?
Heinos escoitar en directo.
Heille regalar unha galleta a Benxamín Otero.
Hai un par de semanas meu pai deume a ler un papel cuadriculado. Era un exercicio de 2º de EXB, por unha cara estaba escrito a boli cunha letra redondiña de mestra, con ocos que a Dores dos 7 anos enchera a lápis sen precisión. Tratábase dunha redacción sobre donde vivíamos, con quen, como era a nosa casa.
Eu viña de mudarme á Coruña, aquel verán meus pais insistirannos moito en aprendermos de memoria o novo enderezo: R/ Chile, nº x, x. Para min aquela insistencia era a proba irrefutábel de que se me perdía podía ser realmente grave. Xa non estaba en Bergondiño. Lembro os semáforos, a man da miña nai apretando a miña, con forza innecesaria, no paso de peóns, o tráfico, o asfalto, a tenda de lambetadas. Ata a min me sorprende aquel temor, a precaución da nena recén chegada da aldea, a sensación permanente de estar nun espazo hostil.
Aquel papel regresoume á unha aula concreta do Colexio San Francisco Xavier, ás fiestras dende as que podía ver os repolos das leiriñas de enfronte. Mirábaos e a terra, a terra.
O encontro coa redacción foi revelador. Relina completa, aquela caligrafía insegura prendida nas cuadrículas. Describía a vivenda da Coruña. Memorizar aquel enderezo dera o seu primeiro froito académico. Polo envés da folla había que pintar o noso cuarto favorito da casa e explicar porque nos gustaba. Cando lle dei a volta para ver o debuxo descubrín con estupefacción e fascinio que non era ningún cuarto do piso da Coruña. Non, o que eu debuxara era o salón de Bergondiño, os sofás de pana azul e a chimenea.
Sobrecolleume a contundencia daquela afirmación infantil. A naturalidade.
Xa daquela eu podía vivir na Coruña, saber agardar o verde antes de atravesar, aprender de memoria un enderezo con emanacións exóticas, pero sabía perfectamente onde estaba a miña casa.
Filed under: petit trèsor
Pensaba na mañá, que unha das cousas que máis me gusta(ba)n dos días de festa é que ao día seguinte podíamos almorzar tarta. É así dende que teño lembranza. Por iso o día da celebración non me apuro a comelo. Sei o que virá á mañá seguinte.
Así, entre pocillos, copas de licor, cinceiros, unha nena en pixama desfrutaba da torta, dos pasteis, dos restos doces. Quixen pensar no que significa esa atmósfera para min, as risas ecoando, certas cinéticas tatuadas no ar. Alí, sentada no banco da cociña, rememoro o que foi mirando para os globos desinflados, xusto na calma previa a fregar e recoller todo.
Isto levoume ao concepto de deshora. Na debilidade que sinto por el. Por iso as vésperas e os días despois.
De súpeto atravesou Dickens, esa escena de Great Expectations, un banquete de voda no xardín, cristalizado despois de cuarenta anos:
todo anegado de tul
as hedras
donas do cristal tallado
os paxaros
aniñando nas fontes
os noivos da tarta
descoloreados
a seda dos lazos
resgada
Canto deixamos de nós ao tocar os obxectos? A nena mira, suxeitando o prato de tarta na man, a disposición dos servizos na mesa, quen engurrou as servilletas, quen tirou o zucre por fóra, a quen lle caeu a culleriña, quen esfarelou unha das camelias do centro de mesa, quen deixou a copa de viño a medio beber, un corcho con palillos en forma de cabalo (que gardará na lata dos tesouros).
Pousa o prato, mira para fóra.
Nos ollos
manteis a clareo.
O último post sobre a colección de Jandro Villa fíxome pensar nun texto que escribín hai xusto un ano sobre un anuncio de Vuiton. Un filme de FLY 16×9: Shadow.
As vicisitudes para recuperar o video quitaríanlle protagonismo á mensaxe e hoxe só quero deixar aquí unhas palabras sobre os obxectos e a beleza. Unha curta en palabras.
Non é só a música, non é que a sutileza monocromática do comezo te desarme. Non é o mar de grafito, nin o vento, nin a escuma, nin as pestanas soliviantando edificios. Nin os caracteres chineses do papel engurrado.Non é a arquitectura que a envolve, a ela, o chaquetón perfecto, a brétema, o colo, as costas. Armadura de la contra frío. Non é a procura, o paquete, o estourido do marelo, nin a luz que te cega.
Tampouco percibila así, anicada, limiar do rendimento incondicional que ha de vir.
Non son os zapatos imposibeis.
Non é o achádego do bolso.
É como o colle, como o toca, como o aproxima ao peito, elevando a categoría de obxecto, é a consciencia de estar ante algo excepcional, como se o obxecto representase a mesma beleza, o sublime do universo. Agora ela é albacea desa potencia. Protectora, custodia.
Non son os estalos de cor en China Town trala reixa, nin a entrada do home, que a segue. Non é a voltaxe desa persecución, nin o desexo do encontro.
Non son os edificios verquidos na poza, a poza. As escaleiras para non subir nin baixar, o asfalto. Non é esa rúa sen saída.
É a revelación, a luz, o segredo transmitido xa, a imposibilidade de contelo.
Non é o que non vai ser.
É a inclinación de cabeza del, a súa man agarrando o bolso, quitándollo con firmeza lene, sen violencia.
É a inclinación de cabeza da muller.
É
que ela
xa está infectada
de beleza.
Ás veces unha palabra regresa, non a ves vir, é coma se tivese estado por anos nos pregues dun vestido bordado de nido de abella, dos que xa non. Daquela as pupilas dilátanse, e a conmoción por recuperala paraliza os músculos porque unha nunca sabe se poderá reter esa palabra.
É Diana Varela Puñal quen ma ofrece na carta-prólogo do seu novo poemario ANIMAL ABISMO (que se presenta hoxe, venres 4, en Portas Ártabras ás 20:00).
Levo un par de semanas pensando nela, na palabra, na bondade. Sempre igual coas palabras, nun exercicio que podería semellarse bastante a unha cata de chocolate, de aceite, de auga: pegas a palabra ao padal, desfaise na lingua, e xusto nese intre inhalas as primeiras notas, a intensidade, para logo demorarte no conxunto que provoca o encontro. Vas trazando unha constelación de conceptos próximos, e sempre a etimoloxía, e sempre o uso. Pero sobre todo, o vencello íntimo e intransferíbel con ela.
Hai palabras que caen en desuso, un dos rapaces do Instituto de Carril explicábamo coa palabra honor. E iso indica xa tanto.
Pensei estes días que dalgún xeito a expresión É unha boa persoa invadiu os matices que estoutra É unha persoa bondadosa pode ofrecer. A bondade. Que perto querería estar desa palabra, do que representa, coñecín, aínda coñezo, a algunhas persoas bondadosas.
Achégome a ela como se fose unha anciá descoñecida que me ofrece pan con manteiga saraivado de zucre. E na extensión do brazo, no xesto dos dedos, aniña a palabra.
No etimolóxico de Corominas, na entrada BUENO, fan referencia á bondade.
RAG: Calidade das persoas que as impulsa a ser boas cos demáis e a face-lo ben.
RAE: Cualidad de bueno./Natural inclinación a hacer el bien./Acción buena./Blandura y apacibilidad de genio.
Nada me satisfai, ningún dos significados ofrece o que procuro. Porque no fondo querería ter atopado o retrato de quen eu sei. Alí na entrada de bondade, querería ter lido como primeira acepción: cualidade dalgunhas persoas extraordinarias, éstas soen levar unha estrela de prata no peito que indica, a quen os ve, que se atopan ante a sabedoría sinxela, a verdadeira.
Se te tocan estás salvado.
Filed under: petit trèsor
Hai uns anos que merco mimosas na Praza de Lugo. Sempre no mesmo posto. Vou alí na certeza de atopalas. Non as hai nin nas floristerías do meu bairro nin na praza das Conchiñas. A pasada semana falei disto coa rapaza do posto que mas vende. Díxome que se non fora por algunhas señoras maiores que llelas levan elas tampouco as terían, porque os distribuidores de flores non as traballan ao ser tan delicadas e durar tan pouco.
-Son señoras de aldea que van collelas ao monte. Iso e mailo verde nos traen. Non sei que faríamos sen elas.Unha delas xa non ven, ía moi maior.
-Pois non pode ser, non poden deixar de telas, é unha das flores máis fermosas que hai. E dicíallo mentres ela me envolvía unha boa ramallada delas.
Saín da praza. E foi cando comecei a notalo. As mulleres virábanse cara a min, algunhas sorríanme. Sentía as conversas atrás miña:
-Mira esas mimosas. Son preciosas.
-Y qué bien huelen, respostaba a compañeira.
Logo as nenas e nenos de mandilón a raias á saída da escola.
-Papá, como se llaman esas flores?
-Mira, mira, mira las flores que lleva esa chica.
(E podería poñer máis exemplos, na cafetería, no autobús, no paso de peóns…)
Despois fixen algo que miña nai me aprendeu a facer de nena. Fun á escola a recoller ao meu pequeno, e deille un ramiño para que llo agasallara á súa mestra. Nós facíamos iso, levabámoslle á mestra ramiños de flores dos balados, e no tempo das candeas un ramiño de mimosas. Foi fermoso ver as caras do pequeno e a mestra. A ilusión do primeiro ao ver o efecto que xeraba o agasallo na mestra que tanto quere. A expresión de sorpresa e agradecimento sinxelo na mestra, ao tempo que dicía:
-Son das miñas favoritas. E apertaba ao meu fillo contra si, como se lle devolvera un obxecto perdido e moi querido, un anaco de infancia. Eu de pequena…
Sentín o poder desas esferas marelas, fráxiles, nas faces coas que me cruzaba. Pensei no pouco afeita que está a cidade a estos asaltos da natureza. Pero tamén me decatei de canto agradecen a visión dun fragmento de beleza silvestre.
Sucos: blog de Dores Tembrás 