Filed under: pensamento
Teño dous fillos. Van para 8 e 4 anos.
(Non son os da foto, os da foto somos meu irmán e mais eu dentro do corraliño de margaridas.)
Cando naceron tomei a decisión xunto á miña parella de crialos na casa ata o ano e medio. Son moitas as anécdotas que se acumularon destas dúas experiencias maternais.
Agora recupero aquel recital de Chantal Maillard. Eu son lectora devota desta poeta. Lembro, co máis pequeno de meses, no Ágora da Coruña, levei o carriño, e trouxeronme unha cadeira para sentar comodamente ao final, onde estivemos tan felices escoitando á poeta xunto a Xavier Seoane e Javier Pintor. Atrevinme a levalo porque eu aleitaba e el era moi silencioso. Sabía que a nosa presenza non ía interromper en absoluto o evento. Así foi. Se non chego a ter ido a escoitala sería un deses arrepentimentos que te acompañan na vida.
Moitas veces, cando ía, aínda agora, dar un recital, unha conferencia, ou a un encontro con lectores comezaba dicindo que estaba alí porque teño parella, somos dous criando, e porque hai uns avós que coidaban dos meus fillos. Cando Cronoloxía da urxencia gañou o Premio de Poesía de Carral, na entrega agradecín aos avós dos meus fillos todo o seu amor e adicación aos netos, porque eses tempos de coidado serviron para que a escrita do poemario avanzase. Isto non se di, polo menos non adoita dicirse publicamente.
O Estado é moi coñecedor disto. Periodicamente saen reportaxes de avós xubilados que falan de sobrecarga de traballo ao ter que atender aos netos para que os fillos traballen.
O Estado xoga co medo, co pánico de tantas familias a perder o traballo. As familias que crían enfróntanse a verdadeiros crebacabezas para ir ao traballo, cumprir e atender ás crianzas, que nos primeiros anos están a cada pouco doentes e hai que levar ao pediatra, urxencias, quedar con eles na casa por febre, etc…
*s pais tiramos de familia e amigos, como dicía Montse Penas a raíz da anécdota de Bescansa no seu muro. O Estado sabe iso.
Que pasou dende ese momento no que as nais levaban ás crianzas nun cesto e ían traballar a terra, como recuperaba nun comentario María Lado, ata hoxe?
Miña nai é modista. Criounos ao pé dela. Eu medrei na costura. Nun corraliño dun metro por oitenta. Nese da foto. Debín estar alí metida ata os catro anos polo menos, mirando revistas. Foi unha escolla. Ela puido traballar cun importante deseñador galego. Escolleu ter o seu propio taller e as súas clientas na casa.
O proceso de profesionalización feminino dos últimos 50 anos pasou pola ocultación da familia? É falta nosa? Falo das mulleres que nos incorporamos ao ámbito laboral, facerlle crer ao mercado que podíamos con todo? Que eramos as máis eficaces, e que o traballo estaría por riba de todo, que a familia, *s fill*s non interromperían a labor? Probabelmente porque outra muller, na casa, avoa, coidaba dos pequenos para que a súa filla fose independente e profesional.
Escribo en alto. Coido que falta perspectiva.
Coñezo moitas familias con traballos de 12 horas. Xente que se ergue ás seis da mañá e chegan á noite á casa. Sobreviven porque son parte dunha estrutura familiar que sigue coidando aos pequen*s.
E que pasaría se un día os traballos fosen algo máis humanos e comprendesen que cando *s seus traballador*s teñen ás súas crianzas doentes non poden ir traballar ou que cando menos ofrecesen flexibilidade para demorarnos, recuperar horas noutro momento, anular reunións, etc.. Traballos que confíen no tempo de crianza.
A conciliación non existe. É unha palabra baleira. Foi outro mecanismo para meter máis presión ás mulleres traballadoras que teñen familia. Para alentar a natalidade sen perder man de obra. Tés que ser quen de facelo todo, e todo con excelencia. Falemos de prioridades. Primeiro *s nen*s e despois o traballo.
Penso no acto de Bescansa. Pareceume fantástico. Fixo ben en levar ao pequeno, darlle de mamar alí, no seu traballo, porque isto tampouco interrompeu a súa labor. Non é demagoxia. Nin postureo. Como símbolo xa ía sendo necesario: son Política. Son nai.
A tod*s aqueles que se escandalizaron co acontecido permítanme dicirlles, vostedes non saben o que é ter que criar fillos, ou tiveron axuda ou tiveron un soldo que lles permitiu pagar a alguén para que os criase. Quizais Bescansa tamén teña un *coidador*, pero iso non impide que ela mesma teña que atender ao seu fillo en determinados momentos.
Non sexan cínicos preguntando polo pai. Ao mellor o pai traballa tamén. E que pasa coas familias monoparentais??
Que traballos permiten hoxe en día criar *s fill*s con certa tranquilidade? Penso en traballos con bos horarios. Medias xornadas. Funcionariado. Penso en traballos onde unha é a súa propia xefa. Teño a sorte de ter un destes traballos. Teño a sorte de traballar con outra muller que ademais é nai. A empatía, a solidariedade é total. Cando calquera das dúas recibe unha mensaxe do tipo: teño * pequen* mal, estou no pediatra, ten un virus, noite horrible…a outra simplemente di: esquécete de todo, atende a iso. Eu encárgome hoxe.
Iso é entender, poñerse no lugar d* outr*, humanizar o traballo.
Penso co día no que, non só o Congreso, se non o resto dos espazos profesionais se vexan invadidos de nen*s. Daquela si poderemos comezar a falar dunha sociedade consciente na crianza.
Non é só porque volva ao Patrimonio de Roth estes días.
Sempre no verán, ese calor húmido que multiplica o frío do cuarto. Estío. En acumulación memoria. A primeira vez, aos doce anos, e o po quente do chan, e as miradas todas sobre a nena. E o frío. Despois virían máis, pero aquel, aquel foi o primeiro encontro, a morte do avó, os óculos grosos. Non sei se algunha vez ata entón vira tanta xente. Nunca antes a morte. Sei que as homenaxes deben facerse en vida, pode que as palabras ante a lápida non sirvan de nada, pero alí, coas flores nas mans, sentín a potencia de quen congrega na despedida. Non esquezo as persoas que me viñeron agredecer as accións do home discreto e enfermo que cheguei a coñecer. O frescor dos lirios e as rosas. Misterio memoria.
Hai mortes que son coma o martelo da forxa, e outras liviáns coma a caída do marmelo picado. Todas inexplicabéis. Imposíbel medir algunhas ausencias.
Unha década máis tarde, recén licenciada, coa promesa nas xemas dos dedos, vivín outra perda. Un grande amigo de meu pai. Penso na amizade que os unía e envásoa ao baleiro na memoria.
Outra década despois sigo a pensar naquel acordo que eles dous facían parecer tan simple coma sagrado, indicíbel: velaiquí estou, conta comigo, non me irei ata o último alento. Deixo o que son nas túas mans.
O aprecio, o afecto, o amor, tamén se aprende dende fóra. Contaxia. Faise extensivo aos que te rodean. Síntome agradecida por acceder a aquela complicidade única, memorábel.
Confeso que envexo a profundidade, a conexión daquel encontro de dous homes sinxelos, intelixentes, que compartían humor e o gusto por un viño baixo a parra. Míroos agora, na memoria, advírtoos en momentos de apuro, e tamén de celebración. Ao mellor meu pai non sabe que con aquela súa viaxe a Madrid (pénsoo no coche, ao ir, ao vir, apertando a mandíbula), cando todo estaba perdido, para a despedida, herdábame o modelo de compromiso dunha amizade verdadeira. Extraordinaria e rara coma un paxaro por catalogar.
Fabulo a despedida.
Este verán outras perdas, as propias e as dos amigos queridos, que tamén se fan propias. Acucian as palabras que non se din, que se gardan por covardía, por pudor.
Dixenllo hai días a meu pai. Viñamos doutro enterro, o mesmo calor: El soubo quererte no que es, no que mereces. Sen condición, nin límite.
Que os meus fillos podan dicirme iso algún día.
Hai un par de semanas meu pai deume a ler un papel cuadriculado. Era un exercicio de 2º de EXB, por unha cara estaba escrito a boli cunha letra redondiña de mestra, con ocos que a Dores dos 7 anos enchera a lápis sen precisión. Tratábase dunha redacción sobre donde vivíamos, con quen, como era a nosa casa.
Eu viña de mudarme á Coruña, aquel verán meus pais insistirannos moito en aprendermos de memoria o novo enderezo: R/ Chile, nº x, x. Para min aquela insistencia era a proba irrefutábel de que se me perdía podía ser realmente grave. Xa non estaba en Bergondiño. Lembro os semáforos, a man da miña nai apretando a miña, con forza innecesaria, no paso de peóns, o tráfico, o asfalto, a tenda de lambetadas. Ata a min me sorprende aquel temor, a precaución da nena recén chegada da aldea, a sensación permanente de estar nun espazo hostil.
Aquel papel regresoume á unha aula concreta do Colexio San Francisco Xavier, ás fiestras dende as que podía ver os repolos das leiriñas de enfronte. Mirábaos e a terra, a terra.
O encontro coa redacción foi revelador. Relina completa, aquela caligrafía insegura prendida nas cuadrículas. Describía a vivenda da Coruña. Memorizar aquel enderezo dera o seu primeiro froito académico. Polo envés da folla había que pintar o noso cuarto favorito da casa e explicar porque nos gustaba. Cando lle dei a volta para ver o debuxo descubrín con estupefacción e fascinio que non era ningún cuarto do piso da Coruña. Non, o que eu debuxara era o salón de Bergondiño, os sofás de pana azul e a chimenea.
Sobrecolleume a contundencia daquela afirmación infantil. A naturalidade.
Xa daquela eu podía vivir na Coruña, saber agardar o verde antes de atravesar, aprender de memoria un enderezo con emanacións exóticas, pero sabía perfectamente onde estaba a miña casa.
Filed under: pensamento
Dispois do tempo frío
Pero dispois disto
queda o silenzo
en guerra
L. Pereiro
Unha agarda que o bon traballo, o traballo de calidade, acade un recoñecimento. Eu agardábao, sigo agardándoo. Pode que sexa unha cuestión de educación. Non se trata unicamente de esforzo, iso aprendino ben cedo, unha pode esforzarse moito, moito, e non acadar un bon resultado. Pero cando este fructifica, cando o que se obtén é a consecuencia do labor ben feito é de xustiza que se traduza en recoñecimento. Espera. Esperar. Expectación. A palabra maldita. As expectativas. Traidoras. A decepción.
Palabras rondándome, espetadas ao vacío, coas mans baldeiras, coma cara e cruz da mesma impresión:
Cara
AHORA BIEN:
Quién dejará de hundir la mano en busca del tributo para la pequeña olvidada. El frío pagará. Pagará el viento. La lluvia pagará. Pagará el trueno. (Pizarnik)
Cruz
Coa culler que colleres
comeres.
Sempre procuro o mesmo cando leo, sobre todo no caso da poesía, esa imaxe implacábel, o sen alento, o salmo para gardar. Unha oración para levar prendida na fronte, no peito, nas mans. As palabras exactas, na posición exacta, no momento exacto. Non todo depende da mestría do poeta, hai unha parte fundamental de nós, supoño que ten que ver con esa comuñón da que teño falado.
Pensei nisto hai uns días, levo tempo trala autoría dun verso que lín hai máis dun ano (non lembraba se era de Margarit ou de García Montero):
O sexo e a palabra. A soidade do mundo.
Procureino con ansia, precisaba verificar de quen era, revisaba os poemarios e nada, negábaseme.
Fixeno meu. Repítomo a miúdo. Tan poucas palabras e a exactitude certeira, ferinte, a frecha da que fala Eva Veiga.
Pregúntome se podería prescindir do resto do poema, que felizmente apareceu onte. Nin lembraba o título (que fascinantes sempre as espirais da memoria). Pero sei que non, que non podería renunciar de todo a ese resto que é o poema que contén o verso, que é precisamente iso, o que o precede, o que me levou ao abismo antes desa última detonación, é o antes o que me deixou o ar suficiente a rente dos ollos para chegar a el, para que me atrave(r)sara.
Nin sequera podo obviar o feito de que ese verso se encontre nun poema do poemario Misteriosamente feliz, de Joan Margarit.
E así podería seguir ata o infindo, corchetes dentro de corchetes, dentro de corchetes…
Chego a pensar na confluencia coa miña procura poética na escrita daqueles meses, ata dicir que a vida, que todo na vida, me preparou para chegar a ese verso ese día e sentilo estalar no peito.
Sempre me interesaron os lindes entre vida e obra. Esa raia máis ou menos difusa, ese pozo de Alice polo que é tan doado escorregar.
Nas últimas semanas seguín con gran interese as Derivas (I, II, III, IV) que o crítico Armando Requeixo nos propón no seu blogue sobre a situación da crítica no noso país: unha análise das circunstancias e problemáticas. Un tema espiñento que el aborda con limpeza e honestidade e que recomendo encarecidamente. A súa lectura fixo que as miñas reflexións se amplificaran, porque nestas derivas tamén o persoal e o profesional. Así tomei camiños non transitados antes, sobre os que agardo volver de vagar noutro momento.
A cuestión central que me ocupa agora é a de considerar o proceso de transferencia d@s artistas nos seus traballos (poético, pictórico, escultórico, musical…) As obras de arte (e as outras) son prolongacións do individuo, en tanto manifestacións; é revelador a este respecto, ata que punto podemos chegar a identificar obra e autor, facemolo a cotío: vin un Kandisky, leo a Valente, palpei un Chillida…
É lóxico entender que as críticas e os parabéns se espellen directamente da obra ao autor.
[Antes de seguir debo confesar a obsesión que mantiven-manteño ao longo dos meus anos de investigadora, chegando case á impertenencia con outros investigadores de Pizarnik (sobre todo norteamericanos) que traballaban ao mesmo nivel vida e obra. Sempre me pareceu isto terriblemente empobrecedor, apoiar a análise da poética nas circunstancias vitais do creador devaluaba a riqueza da creación. Fago esta aclaración porque non é contraria ao que tento expoñer hoxe aquí.]
Isto levoume a reflexionar sobre se todo é persoal. Repítome a pregunta a calquera hora. Coido que si. Todo é persoal. Pero encubrimos os nosos xuizos en trampas da linguaxe e ocultamos as vísceras. Para min a profesionalidade non é máis ca unha cualidade do persoal.
Lía estes días unhas notas sobre Boris Vian relacionadas con L’Écume des jours. Esa obra fundamental para el (para min, para millóns de lectores), que só acadaría o recoñecimento merecente moitos anos despois da morte do seu autor.
Esta obra de Vían debía baterse con Terre du Temps, de Jean Grosjean, no duelo polo “Prix de la Pléiade”, fundado por Gallimard. O combate real resolvía non só a calidade-grandeza das obras senón dúas concepcións da literatura moi distintas. Gañou Grosjean. A propósito da reacción de Vian o editor do volume que manexo anota o que sigue: “A reacción do novelista en ciernes é máis forte e máis violenta do que se podería esperar nunha persoa tan anárquica nos seus costumes e tan contraria a condecoracións e celebracións institucionalizadas como era Boris.”
Cando o compromiso do creador é total coa obra, como no caso de Vian, a decepción que pode causar unha mala crítica ou a perda dun premio é persoal. É curioso que un dos epígrafes da introducción do volume a L’Écume des jours sexa: “Boris Vian e a literatura do seu tempo: un escritor á marxe do compromiso”.
Puntualicemos: hai maior compromiso que o que Vian practicaba coa palabra, coa linguaxe, coa renovación da literatura? É mais, é posíbel outro tipo de compromiso?
Vian cambiou para sempre o significado de nenúfar.
Alguén a quen admiro profundamente sempre me di que o único xuiz é o tempo. (Esa metáfora das batallas e a guerra ecoando)
Si.
Pero non podo evitar a fenda ao saber que Vian (e tant@s outro@s) non viviu o éxito da súa obra, o seu.
Filed under: pensamento
Acontece, ás veces, que algo inesperado, un obxecto, unhas palabras, chegan onda ti, dalguén que hai tempo que non está, dalguén que hai tempo que morreu.
Daquela, a lectura emocional e simbólica que facemos dese encontro (entre nós e o obxecto) está cargada dun pasado, dunha memoria que nos coloca no agora, no aquí. Subliña a ausencia.
Veño de rematar Un hombre afortunado, de J. Berger. Un ensaio novelado, ou viceversa, que conta a historia dun médico no rural, con fotografías magníficas de Jean Mohr. Ler a Berger ten sempre moito de revelador, de dominio da palabra, de precisión, disecciona o carácter humano coma poucos.
E así, nalgunha das páxinas, di que a morte non é algo que mude a nosa visión do falecido, senón que somos nós os que mudamos, transferindo esa mudanza á nosa ollada.
Lamentábelmente sen post-its, e non atopo a páxina. Nunha das noites, antes de ficar durmida co libro nas mans, lémbrome dicindo, repetíndome en voz alta, lembra que na páxina cento cincuenta e pico hai unha cita magnífica. Na páxina cento cincuenta e pico cita magnífica…Estou perdida sen os post-its. Extraviada volvo á lectura de Berger, e de novo perdo de vista a procura, detéñome en calquera parágrafo, en calquera fotografía, e regreso, e regreso.
Sei o que provocou en min a reflexión que veño de citar, a de como mudamos ante o coñecimento da morte. Sinto que ás veces, ese feito fai variar o discurso das persoas sobre o que xa non está. Máis lástima, máis compaixón. Fuxo diso.
Hai uns días entregáronme algo que me adicou un Mestre admirado, querido, que morreu hai case un ano. Alí, as súas palabras a lápis. O agasallo póstumo. A caligrafía xa doente. Para min ese obxecto (material) é a herdanza, todo o intanxíbel (o inmaterial que se transmite) o legado. E encóntrome con ese agasallo na dimensión que me proporciona a memoria. E sei que só son memoria. E sei que a materia está sempre ao servizo do legado.
Di Berger:
“E fronte del , non tento atopar o que podería ter anticipado e non souben ver, como se de todo o que intercambiamos tivera ficado fóra o esencial. Mais ben, agora parto da súa morte, e dende ela, miro cara atrás e contemplo con maior tenrura o que se propuxo facer e o que ofreceu aos demáis, mentres puido aguantalo”
E eu
asinto.
Non ía ser tan doado. Regresei onte á novela e non fixen outra cousa que extraviarme de novo na delicadeza das imaxes de Silva. Post-it acumulándose. Como ofrecer nun post a atmósfera que Silva? Como falar desas orquideas imposíbeis que o poeta protagonista, Fernández, cultivaba para as súas admiradas no invernadoiro transparente? Como recuperar ese escritorio renacentista e os comentarios de Eva Valcárcel na aula de 2001?
Lin a novela en tres ocasións, con anos de distancia, e sempre o mesmo éxtase luxoso, exhuberante, abullonado. E un fío glacial, tráxico, enfíandoo todo.
De sobremesa. Dentro. Quería ser, e fun, unha das túas admiradas, Fernández, dos teus versos, sen conquista, deixei que perderas a luva confeccionada en Paris naquela velada onde a seda xaponesa, onde o fru-fru do meu vestido. E Silva e Fernández confúndense na linguaxe, e autor e protagonista visten a mesma levita, a mesma garabata de chantun branco picada de alfinete con brillante.
Maria Bashkirtseff. Foron os ollos de Silva os que ma agasallaron. Como non contaxiarme da súa devoción?:
“Verdad que hacía dos horas la magia de la música la hizo olvidarse de todo, de sí misma y de la tisis, pero ahora, desvanecido el encanto, sola, sentada frente al escritorio, acodada sobre éste, la luz tibia de la lámpara cayéndole sobre la masa de cabellos castaños, la cabeza apoyada en la mano delicada, ahora al recapitular el día, la lectura de Balzac, la furia de trabajo artístico de Sèvres, el ensayo del vestido, el sueño de grandeza mundana, los momentos pasados al piano, todo se borra ante la realidad cruel de la enfermedad que avanza en el gran silencio religioso de la media noche, la siniestra profecía del hombre de ciencia llena sola, oscura y siniestra como un horizonte nublado, el campo de su visión interior…¡Morir, Dios mío, morir así tísica a los veintitrés años, al comenzar a vivir, sin haber conocido el amor, única cosa que hace digna la vida de vivirla, morir sin haber realizado la obra soñada, que salvará el nombre del olvido; morir dejando el mundo sin haber satisfecho los millones de curiosidades, de deseos, de ambiciones que siente dentro de sí, cuando el conocimiento de seis lenguas vivas, de dos lenguas muertas, de ocho literaturas, de la historia del mundo, de todas las filosofías, del arte en todas sus formas, de la ciencia, de las voluptuosidades de la civilización, de todos los lujos del espíritu y del cuerpo, cuando los viajes por Europa y la asimilación del alma de seis pueblos sólo han servido para desear la vida con ardor infinito y concebir planes cuya realización requeriría diez vidas de hombre! ¡Morir así, sintiéndose el embrión de sí mismo, morir cuando se adora la vida, deshacerse, perderse en la sombra! ¡Imposible…!”
Trala lectura das páxinas que Silva-Fernández adica a Maria as febres agallopando en min. E as palabras no diario da artista adorada o 3 de xullo de 1876:
“Este pobre Diario que contén tódalas aspiracións cara a luz, todos estos impulsos terán que ser considerados como arranques dun xenio aprisionado se ao final fose coroado polo éxito ¡pero serán vistos como delirios vaidosos dunha criatura banal se acabo enmofandome eternamente! ¡Casarme e ter fillos! ¡Pero cada lavandeira pode facer outro tanto! A non ser que atope un home civilizado e lúcido ou débil e namorado. Pero ¿Que é o que eu quero? Vos sabedelo ben. ¡Eu quero a gloria! Non é este Diario o que ma outorgará. Este Diario non será publicado máis que despois da miña morte, porque eu estou aqui demasiado espida para amosarme en vida. Por outra banda, non será máis ca o complemento dunha vida ilustre”.
Maria. Maria. Imposíbel conseguir os seus diarios traducidos. E a insatisfacción abisal. Ela na excepción, e así, no ceminterio de Passy, a túa tumba, monumento histórico no que as flores de Silva apodreceron hai tanto.
Pre-raphaelite brotherhood. Dende as primeiras páxinas Silva fai da pintura da irmandade inglesa ofrenda para sensibilidades escollidas. E así, quen é fiel seguidor daquela revolución artística de poetas, pintores, escultores e críticos, recoñece nas palabras de Fernández o cadro de Millais:
“evocada por las notas dolientes del nocturno y por una lectura de Hamlet, flotaba, pálido y rubio, arrastrado por la melodía como por el agua pérfida del río homicida, el cadávez de Ofelia, Ofelia pálida y rubia coronada de flores…el cadáver pálido y rubio coronado de flores, llevado por la corriente mansa…”
Non podo asegurar se foi daquela cando descubrín a morte de Siddal, Elizabeth Siddal, muller de Rosetti e modelo de Millais no cadro Ophelia que Silva describe no fragmento citado. A morte da muller que durante tantos días flotaba no baño para que cada pregue do vestido fora certo no cadro. As velas consumidas baixo a bañeira, a auga xeada. A morte.
Fora daquela cando unha amiga da facultade me ensinara un suplemento cultural, que seu pai gardara, do xornal El País adicado á irmandade. Lembro aquela tarde na sala da súa casa, e unha análise dos símbolos do cadro O espertar da conciencia. Esa foi a mesma amiga que me agasallou o seu exemplar da novela ao saber que a min mo roubaran.
Co tempo iría enchendo o meu propio andel adicado á irmandade, libros traidos de Porto, Göteborg, London. As visitas á TATE. E a emoción estética, o tremor no rostro compartido con Silva, aínda o pasado estío.
Obra poética. Silva perdeu nun naufraxio o arcón no que gardaba toda a súa obra. A De Sobremesa que chegou a nós é un intento de recuperar a novela perdida. Ademáis consérvase un tomo non moi extenso de parte da súa obra poética. O resto despareceu nalgún lugar do mar entre Venezuela e Colombia. Silva nunca superou aquela perda.
En 2002 chegou ás miñas mans a selección feita por Hiperión, recén reeditada, co monograma do poeta na portada, fondo verde.
O nocturno. Moitos críticos din que é un dos poemas de amor máis citado en toda América Latina. Pero hoxe non, hoxe quero deixar aquí un par de versos destoutro texto La ventana:
La brisa, dulce y leve,
como las vagas formas del deseo,
llevó al pasar por los barrotes duros
aroma de azahares y de lirios
José Asunción Silva, o la presencia del amor ausente. É o estudio que Juan Carlos Botero lle adica a Silva na obra El idioma de las nubes. É interesante a súa análise na que coquetea cos lindes da vida e a obra sen aventurarse en cotilleos ou presuncións infundadas, e aínda que toma partido, xustifica con detalle a súa exposición.
De todo o estudio a descripción do neno Silva de doce anos veu a escintilar na tarde do luns, a lembranza íntima que Evangelista Manrique fai do compañeiro de xogos:
“A los doce años causaba la envidia de párvulos inocentones y escolares inquietos al presentarse con su vestido de terciopelo traído de Europa y cortado sobre medidas, sus guantes de cabritilla siempre calzados, sus zapatillas de charol, sus flotantes corbatas de raso, su reloj de plata, pendiente de bellísima leontina de oro, y sobre todo (detalle único entre los niños de esos tiempos) su cartera de marfil, en la cual guardaba tarjetas de visita litografiadas, que bajo cubierta de fino papel timbrado enviaba en los días de cumpleaños a los amigos de su casa.”
A sofisticación luxosa que impregna todas e cada unha das páxinas da novela adquire nova dimensión ao entender que a aristocrática apostura, o impecábel vestir, o coidado minucioso pola súa persoa (as unllas puidas e recortadas en améndoa), a distinción e elegancias naturais (herdadas do seu pai D. Ricardo) e, en definitiva, todo o que rodeaba a Silva é natural en Fernández. Imposíbel sorprenderme ao saber que o pai do escritor levaba unha tenda de obxectos de luxo en Bogotá, que amaba a literatura, e que convertiu a casa familiar nun lugar de encontro para as célebres tertulias El Mosaico, nas que os intelectuais máis brillantes da época se reunían.
O neno Silva foi apenas. Sempre precoz entre conversas de adultos onde presidían pensamento e arte. Como non entender a inadaptación de Silva nunha Bogotá sofocante e trasnoitada que non perdoou a exquisita sensibilidade do escritor?
E así en 1884 chegou a Europa, onde os museos, onde as viaxes e o fervor artístico. As lecturas infindas, os intelectuais máis sobresaintes do momento, incluido Mallarmé.
Como non compadecelo no seu regreso a Colombia dous anos despois? Como non desculpar certa arrogancia, a marxinalidade imposta, a imposibilidade de compartir as emocións vividas? Como non compadecerte trala morte da irmá cómplice, Elvira? Como non maldicir a sorte negra nos negocios? E o naufraxio do 94?
Silva, podo desculpar ata o disparo no peito, xusto na marca que o médico trazou esa mañá para sinalarche o lugar do corazón.
Pode ser que Tablada acerte, que ti non teñas unha biografía, senón unha lenda. Importa?
Que tódalas febres que me quedan sexan como a que contigo.
Pensaba estes días, tralo último post, na emoción estética que provocan en nos algunhas obras de arte. E tanto poder coma ela ten para min a post-emoción, un proceso complexo, fascinante e case histérico que no meu caso segue inevitábelmente ao impacto de dita emoción. Nesas febres a estudiosa máis impertinente sae á luz.
Merquei hai un par de días El idioma de las nubes. Ocho textos de arte y literatura de Juan Carlos Botero. Merqueino só por un motivo, adicalle un estudio a José Asunción Silva.
José Asunción Silva foi unha desas febres. Lin De sobremesa en 4º de carreira. E o encontro foi coma caer no tobo infindo de Alice. Lembro aqueles días de entrega á obra magnífica de Asunción Silva, que me levou da man a Maria Bashkirtseff. Gardo algunhas páxinas impresas das miñas procuras de enton. Reteño con precisión a imaxe do mausoleo da escritora rusa, a lectura dalgunhas páxinas dos seus diarios, da súa poética, da súa correspondencia, da súa morte. Porque neses día nada sacia. Nada é abondo. E daquela sempre a pregunta. Como podía non saber que existía?
Aínda que xa coñecía a irmandade pre-raphaelita, a lectura do escritor colombiano permitiume regresar aos tesouros da escola inglesa, redescubrilos na mirada de Silva, dese retrato imposíbel e inédito que só nel.
Nunha das estadías que fixen en Suecia din un monográfico sobre Silva e a súa obra. Naquel inverno regalaranme un libriño coqueto e diminuto da Irmandade, adquirido nunha tenda encantadora de segunda man en Häga. Levárao á aula para mostrarllo ás alumnas e alumnos. Fora unha sesión apaixoada e fructifera. Aquela mesma tarde, tomando un chocolate nun café do centro roubaronme o bolso. Foi a primeira vez na miña vida. Traxedia maiúscula. Non só polos cartos que levaba para as compras de nadal, nin polo bolso magnífico que non puiden volver mercar. Dentro ían os traballos do alumnado, o meu libro de Silva, o da irmandade pre-raphalelita e unha estilográfica de aceiro que me acompañou ao longo de toda a carreira e que sinalaba unha data especial.
Desolación quedase curto. Non vou escreber o moito que chorei aquel roubo. Os días seguintes miraba o río que atravesa Göteborg soñando ver flotar os libros e os apuntamentos.
Tempo despois chegaría ás miñas mans a Obra poética Completa de Silva, en Hiperión, e o lugar reservado en min para o escritor colombiano viría a facerse aínda máis confortábel e frecuentado.
Non me chega este post para escribir todo o que quero, digamos daquela, que este preámbulo servirá de presentación para o seguinte, no que falarei de todos e cada un dos libros e fíos aos que me levou Silva.
Mentres os procuraba nos andeis lembrei o lugar no que gardo a estilográfica de aceiro, ao meu carón mentres escrebo isto. Porque si, o mesmo que me regalara a estilográfica e o libro diminuto da irmandade roubados, restaurou as perdas, zurciunas para min, materialista empedernida, para que agora eu puidera escreber este post e o que vén.
Falaba hai uns días da escrita como terapia nunhas xornadas de Lingua e Usos que organiza a Universidade. Foi un encontro interesante. Compartía mesa con Goretti Sanmartín e con Ánxel Vázquez de la Cruz, autor desa obra revelación que é Luz de Tebra (que recomendo con efusión).
Nun momento da conversa saiu o tema do respecto pola poesía. E un dos asistentes, interesado pola cuestión, escribiume preguntándome que pensaba sobre iso.
E sempre a oportunidade de reflexionar sobre a poesía e o poético. Argallei esa mañá unha resposta que anunciaba horas de axexar na palabra. Así foi. Respecto. E a procura no diccionario precisa a intuición na resposta que lle daba ao asistente e que se plantexaba nestes termos:
Coido que ese respecto pola poesía é algo que moitos herdamos, sen xustificación ou con ela. Atreveríame a dicir que case inherente ao estatus deste xénero é esa distancia que moitos interpoñen co verso.
Pero mira, velaí está, respecto-distancia. Non é o mesmo aínda que o
pareza.
A poesía, achégome a ela coma á forma sacra da palabra, unha vía de acceso ao sublime.
Pero hai outras formas de distancia indesexábeis: medo, desleixo, abandono.
Hai moitos xeitos de achegarse á poesía, e todos, todos, comezamos por un camiño de intuicións, máis ou menos emocional, máis ou menos intelectual.
Interésame a conmoción, a amósega inevitábel cando experimentamos o poético. Por iso o sacro, a necesidade de preservalo, de honralo.
Máis ou menos isto escribía no mail desta mañá. Recoñezo agora certa vaguidade, falta de profundización.
E na noite volvo ao diccionario da RAG e aí está:
Respecto: Actitude ou sentimento que fai que sexa tratada con consideración unha persoa ou cousa.
Respecto: Sentimento de inquietude que se experimenta ante algo perigoso.
Ás veces, nos obradoiros o que me atopo é unha mestura das dúas, con predominancia da segunda.Temor do que non se sabe, do que non se entende, máis que considerar a poesía perigosa, o que hai é a sensación de inaccesibilidade, de entelecheia abstracta destinada só a lectores experimentados.
Inevitábel a cuestión: Quen se encargou de que esa idea calase tan fondo? Quizáis unha concepción reduccionista e elitista do xénero, tamén o intento dende a educación de abordar a literatura case exclusivamente como comentario de texto. Onde queda a pulsión?
E as preguntas que se repiten:
Que significa? Que quere dicir con isto? Non entendo nada.
Atallalas con estoutras:
Que che fai sentir? Que che produce? Gústache?
Nalgún momento a atención pola emoción estética perdeuse-desviouse en favor dunha comprensión máis intelectual da poesía.
Por suposto, é o contacto da pulsión e a fondura intelectual a que fai estalar en fractais o encontro poético.
Precisamente de aí provén o respecto, a consideración inevitábel da poesía e non á inversa.
Pero se alguén quere achegarse á poesía e me pregunta, téñoo claro: é unha cuestión de sensibilidade, primeiro sempre a intuición.
Sucos: blog de Dores Tembrás 