Sempre me interesaron os lindes entre vida e obra. Esa raia máis ou menos difusa, ese pozo de Alice polo que é tan doado escorregar.
Nas últimas semanas seguín con gran interese as Derivas (I, II, III, IV) que o crítico Armando Requeixo nos propón no seu blogue sobre a situación da crítica no noso país: unha análise das circunstancias e problemáticas. Un tema espiñento que el aborda con limpeza e honestidade e que recomendo encarecidamente. A súa lectura fixo que as miñas reflexións se amplificaran, porque nestas derivas tamén o persoal e o profesional. Así tomei camiños non transitados antes, sobre os que agardo volver de vagar noutro momento.
A cuestión central que me ocupa agora é a de considerar o proceso de transferencia d@s artistas nos seus traballos (poético, pictórico, escultórico, musical…) As obras de arte (e as outras) son prolongacións do individuo, en tanto manifestacións; é revelador a este respecto, ata que punto podemos chegar a identificar obra e autor, facemolo a cotío: vin un Kandisky, leo a Valente, palpei un Chillida…
É lóxico entender que as críticas e os parabéns se espellen directamente da obra ao autor.
[Antes de seguir debo confesar a obsesión que mantiven-manteño ao longo dos meus anos de investigadora, chegando case á impertenencia con outros investigadores de Pizarnik (sobre todo norteamericanos) que traballaban ao mesmo nivel vida e obra. Sempre me pareceu isto terriblemente empobrecedor, apoiar a análise da poética nas circunstancias vitais do creador devaluaba a riqueza da creación. Fago esta aclaración porque non é contraria ao que tento expoñer hoxe aquí.]
Isto levoume a reflexionar sobre se todo é persoal. Repítome a pregunta a calquera hora. Coido que si. Todo é persoal. Pero encubrimos os nosos xuizos en trampas da linguaxe e ocultamos as vísceras. Para min a profesionalidade non é máis ca unha cualidade do persoal.
Lía estes días unhas notas sobre Boris Vian relacionadas con L’Écume des jours. Esa obra fundamental para el (para min, para millóns de lectores), que só acadaría o recoñecimento merecente moitos anos despois da morte do seu autor.
Esta obra de Vían debía baterse con Terre du Temps, de Jean Grosjean, no duelo polo “Prix de la Pléiade”, fundado por Gallimard. O combate real resolvía non só a calidade-grandeza das obras senón dúas concepcións da literatura moi distintas. Gañou Grosjean. A propósito da reacción de Vian o editor do volume que manexo anota o que sigue: “A reacción do novelista en ciernes é máis forte e máis violenta do que se podería esperar nunha persoa tan anárquica nos seus costumes e tan contraria a condecoracións e celebracións institucionalizadas como era Boris.”
Cando o compromiso do creador é total coa obra, como no caso de Vian, a decepción que pode causar unha mala crítica ou a perda dun premio é persoal. É curioso que un dos epígrafes da introducción do volume a L’Écume des jours sexa: “Boris Vian e a literatura do seu tempo: un escritor á marxe do compromiso”.
Puntualicemos: hai maior compromiso que o que Vian practicaba coa palabra, coa linguaxe, coa renovación da literatura? É mais, é posíbel outro tipo de compromiso?
Vian cambiou para sempre o significado de nenúfar.
Alguén a quen admiro profundamente sempre me di que o único xuiz é o tempo. (Esa metáfora das batallas e a guerra ecoando)
Si.
Pero non podo evitar a fenda ao saber que Vian (e tant@s outro@s) non viviu o éxito da súa obra, o seu.
A pasada semana fun ao Elviña para unha sesión do obradoiro Poesía+grafiti. Sempre é fantástico regresar ao instituto dun, camiñar polos corredores como cando 14. A rapazada de 2º A e 2º B, os profesores Pepa, Lois e Charo. Non podía haber mais nin mellor predisposición.
Así falar da palabra, da imaxe. O poema. A mensaxe, o contexto, a potencia da poesía. E todos eles e elas, coas súas palabras, facendo versos. Ao marchar ver os post-its que logo anegarían o instituto. Eu xa coñecía algo aos cursos, lera algunhas entradas no seu blog uns días antes da miña visita, fan un traballo fantástico nel. Impresionantes os resultados que nos días seguintes puiden ler nos seus posts, grazas a adicación de Pepa para redondear os bosquexos que sairon do obradoiro:
Feliz de compartir con eles que o traballo coa palabra esixe compromiso, verdade. Saín pletórica (como di Yanca) tras dúas horas de achegas íntimas. Fico tan agradecida ao alumnado, a Pepa.
Non esquenzo o seu silencio despois de recitarlles o poema das cereixas.
Nas mans deles e delas está a poesía que ha de vir. Hai mellor celebración ca esta no 21 de marzo?
Desexos grandes de volver.
ti xa sabías
e fixeches que enxertar
se convertese
na cicatriz herdada
que os meus pés pisaran a uva
era só a excusa
para aprehender o prodixioso
como por casualidade
O último post sobre a colección de Jandro Villa fíxome pensar nun texto que escribín hai xusto un ano sobre un anuncio de Vuiton. Un filme de FLY 16×9: Shadow.
As vicisitudes para recuperar o video quitaríanlle protagonismo á mensaxe e hoxe só quero deixar aquí unhas palabras sobre os obxectos e a beleza. Unha curta en palabras.
Non é só a música, non é que a sutileza monocromática do comezo te desarme. Non é o mar de grafito, nin o vento, nin a escuma, nin as pestanas soliviantando edificios. Nin os caracteres chineses do papel engurrado.Non é a arquitectura que a envolve, a ela, o chaquetón perfecto, a brétema, o colo, as costas. Armadura de la contra frío. Non é a procura, o paquete, o estourido do marelo, nin a luz que te cega.
Tampouco percibila así, anicada, limiar do rendimento incondicional que ha de vir.
Non son os zapatos imposibeis.
Non é o achádego do bolso.
É como o colle, como o toca, como o aproxima ao peito, elevando a categoría de obxecto, é a consciencia de estar ante algo excepcional, como se o obxecto representase a mesma beleza, o sublime do universo. Agora ela é albacea desa potencia. Protectora, custodia.
Non son os estalos de cor en China Town trala reixa, nin a entrada do home, que a segue. Non é a voltaxe desa persecución, nin o desexo do encontro.
Non son os edificios verquidos na poza, a poza. As escaleiras para non subir nin baixar, o asfalto. Non é esa rúa sen saída.
É a revelación, a luz, o segredo transmitido xa, a imposibilidade de contelo.
Non é o que non vai ser.
É a inclinación de cabeza del, a súa man agarrando o bolso, quitándollo con firmeza lene, sen violencia.
É a inclinación de cabeza da muller.
É
que ela
xa está infectada
de beleza.
Un feito así non debería pasar inadvertido. Foi ver un dos seus modelos e ficar intrigada. Jandro Villa ven de ser galardoado co Premio Nacional de Xóvenes Desañadores celebrado hai algo máis dunha semana. Pero o de menos é o premio, o de máis é o seu traballo.
Podería citar catro coordenadas explícitas que me levan a este xoven deseñador vigués: Cage, Finlandia, fariña, pano gris.
Non fun quen de dar cun artigo a fondo que falase da poética da súa colección Madia leva. Eu agardaba atoparme cunha reportaxe magnífica, como algún deses monográficos que desfruto do VOGUE, pero non tiven sorte. Ao mellor xa está feito e eu simplemente non dei con el.
Leo un par de entrevistas, a nova do premio, algúns blogs entusiastas do seu traballo, vexo as fotos da colección “Yankee 0” coa que gañou en 2009 o “Premio á Pasarela Internacional de Xóvenes Desañadores”. Fantástica! Unha mostra de como deconstruir toda unha serie de iconos e tópicos americanos cun corte impecábel.
Pero a fascinación chega coas imaxes da presentación de Madia Leva, e sei que me atopo ante un poeta do pano gris, que foi quen de amosar a proxección da roupa tradicional ofrecendo a vangarda en superposicións, tras palmadas de fariña. Porque intúo que nel tamén a sofisticación da orixe. Enmarcan a colección o pano negro na cabeza e os óculos de Castelao, esa iconografía que el mesmo recoñece e da que se sinte deudor: “unha mestura da iconografía da Galicia profunda, con escritores como Rosalía de Castro ou Castelao, coa cultura clásica nórdica e materiais atopados en cuarteis militares fineses”
Claro, Finlandia, e de súpeto Helsinki, a tuomiokirkko, a sobriedade mais exhuberante, as saias daquela deseñadora finesa que apuntaban a un origami nórdico. As superposicións imposíbeis, o frío, o branco suxo, o gris.
Descubro nunha entrevista que lle gusta Cage. Sorrío para min. O silencio, esa procura desesperada de Cage, de tantas e tantos… faime auscultar de novo as pezas de Villa, releo nelas a arquitectura minimal da elegancia, unha depuración obsesiva. A mestría do patrón.
A fariña. As imaxes da súa colección contábanme tamén os versos que escribín hai un par de anos, e que veñen definir a toda unha estirpe de mulleres:
limón nas mans
fariña no corazón
(Noutra ocasión falarei da historia do poema, a súa débeda con Ugia Pedreira e Carvalho Calero)
Jandro Villa empoa o ar, e un rebumbio de imaxes atravesan a miña cabeza, dende o tocador de María Antoñeta ata a xenealoxía feminina máis inmediata, da que son debedora. Por iso entendo que el mesmo declare: “A fariña funciona como un elemento máis da colección”.
Síntome ante alguén que acode á cerna para subliñar os pregues da identidade nun traballo fresco e exquisito, un observador atento que coñece a potencia das mans que sacoden a fariña:
Aplausos. Inclinación de cabeza.
Filed under: poesia
para miña nai
modificas
a traxectoria
pasándolle a pedra
á fouciña
e alí
cinguida de fracaso
no medio do camiño
sóbesme ao colo
para que unha das dúas
non se ortigue
(Diapositivas a clareo, 2010)
Filed under: Podcast
As conversas con Xavier Seoane son sempre así, intensas, cheas de referencias multidisciplinares, abraiantes. Por iso era inevitábel propoñerlle gravar unha delas, fixala no tempo e no espazo. Velaiquí está.
Ás veces unha palabra regresa, non a ves vir, é coma se tivese estado por anos nos pregues dun vestido bordado de nido de abella, dos que xa non. Daquela as pupilas dilátanse, e a conmoción por recuperala paraliza os músculos porque unha nunca sabe se poderá reter esa palabra.
É Diana Varela Puñal quen ma ofrece na carta-prólogo do seu novo poemario ANIMAL ABISMO (que se presenta hoxe, venres 4, en Portas Ártabras ás 20:00).
Levo un par de semanas pensando nela, na palabra, na bondade. Sempre igual coas palabras, nun exercicio que podería semellarse bastante a unha cata de chocolate, de aceite, de auga: pegas a palabra ao padal, desfaise na lingua, e xusto nese intre inhalas as primeiras notas, a intensidade, para logo demorarte no conxunto que provoca o encontro. Vas trazando unha constelación de conceptos próximos, e sempre a etimoloxía, e sempre o uso. Pero sobre todo, o vencello íntimo e intransferíbel con ela.
Hai palabras que caen en desuso, un dos rapaces do Instituto de Carril explicábamo coa palabra honor. E iso indica xa tanto.
Pensei estes días que dalgún xeito a expresión É unha boa persoa invadiu os matices que estoutra É unha persoa bondadosa pode ofrecer. A bondade. Que perto querería estar desa palabra, do que representa, coñecín, aínda coñezo, a algunhas persoas bondadosas.
Achégome a ela como se fose unha anciá descoñecida que me ofrece pan con manteiga saraivado de zucre. E na extensión do brazo, no xesto dos dedos, aniña a palabra.
No etimolóxico de Corominas, na entrada BUENO, fan referencia á bondade.
RAG: Calidade das persoas que as impulsa a ser boas cos demáis e a face-lo ben.
RAE: Cualidad de bueno./Natural inclinación a hacer el bien./Acción buena./Blandura y apacibilidad de genio.
Nada me satisfai, ningún dos significados ofrece o que procuro. Porque no fondo querería ter atopado o retrato de quen eu sei. Alí na entrada de bondade, querería ter lido como primeira acepción: cualidade dalgunhas persoas extraordinarias, éstas soen levar unha estrela de prata no peito que indica, a quen os ve, que se atopan ante a sabedoría sinxela, a verdadeira.
Se te tocan estás salvado.
O martes fun ao instituto Miguel Ángel González de Carril. Fun para dar o obradoiro: poesía + grafiti aos cursos 1º B e 1ºA.
Sempre resulta emocionante e alentador traballar poesía cos máis novos. Chegoume a pouco. A ambición é sempre tanta, quero contarlles tanto e ter tempo para que traballen, para que falen das palabras das tarxetas, para que as fagan súas, para que o poético por fin entre as mans adolescentes.
Emocionante escoitalos recitar a Bécquer, que algún coñecese a Neruda, que definiran a poesía así, sen prexuizos, que falaramos dos grafiti de vilagarcía, do propio instituto, que me deixaran contarlles que as cereixas para min… Que os post-it habían de inundar corredores, portas, muros.
Ás veces unha sae coa sensación de que si, que foi verdade, que esas horas compartidas mudaron algo, que os versos que me entregaron ao final da sesión embeleceron aínda máis o frío da mañá no Carril.
Grazas a Ana, a Miguel, a Luli, ao centro por acollerme, por deixar que a biblioteca se convertira nun verdadeiro laboratorio poético.
Desexos de voltar.
Aquí vos deixo algúns versos:
—
Recordo as mañás de inverno
nas que ti e mais eu
escribíamos os nosos sonos no cristal
grazas aos nosos bafos
por fin soñabamos espertos
soños dun instante
soños que se esvaecían no tempo (Carla)
—
O baleiro é un branco potente
o baleiro e a soidade
eu teño que estar só
e non podo (Telmo)
—
unha gota de auga
forma un río
un río forma un mar
un mar forma un océano
un océano forma ideas (Alex)
—
As pezas dun puzzle
son como o meu corazón
a persoa que as xunte
será o meu gran amor (Thomas)
—
O honor, que é o honor?
para algúns unha palabra
para min, unha forma de ser
un recordo de tempos pasados
cabaleiros que respetan as xentes
persoas que se preocupan polos demáis
O “honor” unha tradición olvidada
Por qué ninguén pensa nel?
Que pasaría se volvesemos ao honor?
Habería máis xustiza?
Quen sabe! (Antón)
—
A vogal
o son das palabras
que eu escoito
no meu corazón (Xoán)
—
Non me gusta a tinta cando
as miñas mans vai ensuxando
Pero gústame cando se usa
para imprimir os libros
que leo pola noite
cando
dende o interior do meu boligrafo
vai correndo
e pégase no papel
as palabras
mantendo (Sandra)
—
caleidoscopio
é un mundo de cores
onde poder ver
amarelo e vermello (Manuel)
—
como as pegadas na area
o teu recordo
levouno a alta marea (Juan José)
—
Sucos: blog de Dores Tembrás 