Filed under: Literatura
Mantiña hai pouco unha interesantísima conversa sobre a emoción e a memoria. O meu interlocutor mencionaba un artigo que lera recentemente e no que, simplificándoo moito, se expoñía que a emoción podía afectar de dous xeitos, polo menos, á fixación de dados:
-a primeira é que cando algo nos provoca emoción fica retido na memoria a longo prazo. E pensei no mecanismo do revelado.
-a segunda é que se quen nos transmite provoca unha emoción en nós, é querido por nós, fixaremos unha alta porcentaxe do que nos transmita. Isto referíase sobre todo a mestres e pupilos: os nenos que queren ao seu mestre aprenden máis. Son mellores receptores do que el lles conta.
A emoción. Ás veces cando pregunto nos obradoiros ou nos monográficos que é o que lles ofrece a literatura, xorde a palabra emoción. Lemos para emocionarnos. O que me fixo preguntarme se escribimos para emocionar.
Non teño a resposta aínda. Os monosílabos pode que sexan reduccionistas demais nesta ocasión.
Pensei daquela no papel de determinados mestres (no sentido de “maese”, non como mera traducción de profesor. Alguén do que sentirse un discípulo). Repasei aqueles que xogaron un papel fundamental ou importante na miña vida, e si, nas aulas emocionaban, contaxiaban esa paixón polo que estaban a contar. Argallo factores para unha posíbel ecuación: predisposición pola materia + mestre apaixoado= discípulo apaixoado (ou o que é o mesmo: feliz)
Pero que pasa cos libros? Preferimos as obras que emocionan? É esa a esencia da literatura? O seu obxectivo? De que falamos cando falamos de emoción?
Na RAG: Estado de ánimo pasaxeiro causado pola sorpresa, o medo, a alegría, etc, caracterizado por unha leve alteración física, e psiquíca. No Xerais: Estado de ánimo de carácter afectivo e grande intensidade que altera o estado psicofísico do individuo, e que xeralmente se produce por unha situación ou estímulo externos. No Diccionario de Portugués da Porto Editora: acto de deslocar; comoçao; alvoroço.
Pero a historia da palabra: commotio, permotio.
Por iso “conmoción” ten máis forza para min, quizáis porque está máis perto da orixe: impresionar, perturbar, axitar.
Interesaronme dous aspectos destas definicións: o “pasaxeiro” e o “afectivo”. Porque reflexaron con bastante precisión un dos posíbeis procesos que se experimentan na lectura. Porque lle puxen palabras ao moito que estranei a algúns suxeitos poéticos, tamén a Misia Chinta, a Eszter, a Lievin, a Amaro, a G. e a tantos tantos outros despois de fechar o libro.
Despois de ler unha definición canónica de feminismo a primeira pregunta que me devolve da palabra á realidade é: hai alguén que poda non selo? E sen embargo, e sen embargo.
O convite feito pola AELG e a Universidade de Vigo para participar no V Ciclo de mesas redondas: Escritores/as na universidade deume a oportunidade fascinante de achegarme, case de forma perversa, esquizofrénica, se prefiren, á miña obra. A distancia. O desdobramento. O tema era a relación entre o feminismo e as nosas poéticas, Estíbaliz Espinosa era a outra escritora convidada, presentábanos Anxo Angueira (Pensa nao, Pensa nao, Pensa nao).
Presentei un grafo con catro conceptos: Xenealoxía, Terra, Victoria, Encrucillada e catro referentes: G. Sand, H. Cixous, R. de Castro, S. de Beauvoir.
Oito fíos entretecidos na miña poética. E para chegar a eles a revisión dalgunhas escritoras admiradas, de teóricas fundamentais, de referentes imprecindíbeis no feminismo en Galiza: XohanaTorres, M. Xosé Queizán, Pilar García Negro, Eva Veiga, Chus Pato, Ana Romaní, Marilar Aleixandre, María Reimóndez…
Fago unha escolma dos meus textos e ispo a engranaxe poética diante das universitarias e universitarios que nos van escoitar. Pero a premura, a precipitación.
Rosalía. O referente poético primeiro, as estrofas dos cantares fosilizados na memoria. A admiración pola sofisticación da orixe. E si, eu herdeira, filla, aí, recoñecendo a débeda, o discurso feminista que ela inventou para nós, e por riba do mundo a potencia poética de de Castro, o traballo extraordinario coa palabra, para descubrir que a vangarda/escrita entre os sucos.
Diapositivas a clareo. O eu poético infantil, testemuña de sete instantes do mesmo movimento. O modelo primeiro, a nai e o sacrificio, a herdanza, a reubicación imprescindíbel da muller no mundo. O ideal feminino que desboto, sen beleza de tísica, en favor da muller que coñezo, verdade. A TERRA, transversal, fundamento do que son, tamén na escrita. E chego a Beauvoir e ás demáis, e chego á teoría por elas, polas que me preceden, as que me compoñen, as que nunca escoitaron eses nomes.
O pouso do fume. A perfección que doe no río d’abaixo, o biscoito de G. Sand (“É máis difícil facer un biscoito que escreber unha novela”) e a miña proposta de que todo sexan competencias, a imposibilidade de renunciar a un legado que se me transmitiu como integrante da tribo, da xenealoxía de esfolladoras. Renuncia = traizón. Daquela as mans fortes/que tantas bolas de ovo fixeron, daquela restaurar o lugar que lle corresponde ao matriarcado anónimo, daquela o zurcido emblema.
Hai no recoñecimento explícito do conflicto un desexo de victoria, a necesidade de que esta sexa íntima primeiro, a definición da muller por si propia, H. Cixous, a muller que define á muller, unha Ophelia que se arreda do masculino para poder ser.
E neste mesmo recoñecimento as encrucilladas das que fala María Reimóndez, as eternas. E a través delas chegar ás propias: crear daquela un espazo exclusivo onde poder ser? Tentar acceder aos espazos de poder, dominados tradicionalmente por homes?
(E todo o que non: a entrevista a Ana Romaní, o feminismo dos oitenta, Yves Sant Laurent, a crúa realidade que recollen os artigos de Reimóndez, a conversa con Estíbaliz, o impacto brutal da lectura de El segundo sexo, tódolos nomes de Simone, o primeiro traballo da carreira, Alfonsina, Belli, Peri Rossi, Silvina e Victoria, Biagioni, Pizarnik na entrevista de SUR sobre a situación da muller, o cuarto, o maldito cuarto, solitude en hauteur, a revista Andaina e o artigo sobre as amas de cría, o poemario, Ortega y Gasset, a anécdota que contaba a bisavoa sobre Emilia Pardo Bazán, Berger, o conxunto de ensaios feministas nos que o obvio, o libriño O traballo extradoméstico da muller galega 1900-1936, as militancias, A palabra silenciada, algúns estudos de xénero, ese poema de Eva Veiga, o cabelo ao garçon …)
Ao final confeso que o que intento apreixar na miña escrita é, coma no cadro de Hunt, o espertar da conciencia, os instantes primeiros da muller que se recoñece a si mesma e que deixa un legado valiosísimo á testemuña que ha de escribilo, para que unha das dúas non se ortigue.
Rematei Extinción hai uns días. Sigo a remoer nela. (Agradecida no profundo a Lois Pereiro por levarme da man ata o escritor austríaco.) Pero a conclusión que quitara tra-las primeiras páxinas non variou ao final. É unha gran obra. Verdade.
Pero non, non vou falar exactamente de Extinción, ela vaime servir para comentar algo sobre o que levo tempo pensando: o esforzo que determinadas obras esixen ao lector.
Pensaba despois de rematala, e voltar ao Ulises, se ese esforzo é directamente proporcional co que fai o creador. Noutra dimensión. Non se trata únicamente dunha cuestión de densidade.
Volvo a Extinción, importan as dimensións da novela, pero non é só unha cuestión de lonxitude, pensemos en 500 páxinas cun único punto e a parte, ese abismo na páxina 231. Oasis. Pensemos nunha escrita onde a esaxeración é a técnica, o medio estilístico empregado polo protagonista, e voz prácticamente única da obra, co obxectivo de exterminar todo o que o antecede. É verdade, a esaxeración é un arte que T. Bernhard levou aos seus extremos máis perfectos. Asinto.
Penso en Bernhard, no esforzo titánico que tivo que ser a construcción desta novela, a súa última obra en prosa. Penso na tentación que tiven de abandonala arredor da páxina 300. A claustrofobia, sen tregua, ese deixarme sen folgos en cada parágrafo, que forma parte inherente da experiencia que proporciona a súa lectura. Velaiquí está: é unha experiencia. Ler unha palabra tras outra, tras outra, tras outra, así, 500 páxinas, sen tomar ar. A extinción de todo o que antecede, unha extinción que o lector chega a sentir no peito, que se fai insoportabel, intolerábel. E a obra medra, magnífica, ante uns ollos fascinados no medio do esgotamento.
Tento descubrir que obras provocaron isto en min, que obras me levaron a pensar no esforzo do lector. Tamén na recompensa.
Ler a Tolstoi e Dostoievski, tamén Dickens, Proust ou Flaubert (máis diluido en Galdós, Clarín ou Balzac) ten algo de todo isto, pero en menor medida ou distinto, porque nestes casos a historia, a trama, ten un desenvolvimento máis ou menos clásico: presentación, nó, desenlace.
En Bernhard, en Joyce, o argumento é leve, apenas unha anécdota que non debe importar ó lector, éste non pasa a páxina agardando saber algo máis da trama, non, e menos a resolución dun conflicto que se presenta case como trivial. Non é iso o que tira do lector. Daquela a tensión debe xerarse doutro xeito para que non deixemos a obra. Aí reside, para min, unha parte importante da mestría destes escritores. Por iso palabras como pacto, compromiso. Sinto que nestas obras xa nas primeiras páxinas o autor propón un acordo entre liñas: dareicho todo nesta obra, será duro o camiño. Resistiralo? Non me abandonarás?
Resistirei.
Hai obras que precisan ser rematadas para emitir unha opinión, pero estoutras permiten afirmar en case cada parágrafo: estou ante unha obra magnífica, e si, pode que non me agarde un final de fogos artificiais, pero é que a recompensa comezou na primeira páxina.
É un fermoso álbum que recolle case corenta fotos presentadas ao II Concurso sobre lactación materna organizado pola editorial Galaxia e Fedelgama. Ademáis o libro inclúe textos de dez poetas: Alfredo Ferreiro, Begoña Caamaño, Eduardo Estévez, Francisco Castro, Ledicia Costas, Marta Dacosta, Román Raña, X. M. Álvarez Cáccamo, Yolanda Castaño e eu mesma.
Como xa se anunciou no blog de Galaxia presentaráse este domingo en Santiago, no CSC As Fontiñas, ás 17:30. Alí estaremos para recitar case todos os escritores que participamos neste extraordinario proxecto.
Sucos: blog de Dores Tembrás 