Sucos: blog de Dores Tembrás

Veño de reler o discurso de Juan Gelman cando lle outorgaron o Premio Cervantes.  Magnífico. Unha beleza.

Pensaba ao lelo nalgúns dos fíos que me unen a D. Quijote.

Na miña experiencia lectora, aos 15 anos. No verán  infindo sen intuir ante mín, literatura dentro da literatura, e aquel sentido da honra que me tiña rendida. Aquela novela de amor, si, como recolle Gelman no discurso, para min naquela primeira lectura a novela era de amor, de amores.

Nas lecturas posteriores, distintas, novas, outras. Eu outra.

En cando descubrín que a miña avoa sabía fragmentos do Quijote de memoria, a miña avoa, con noventa anos, podía recitar algunhas pasaxes. Descubrín (tan tarde) que o pai xuntaba a tódalas fillas pequenas (estamos falando de cando a máis pequena contaba con seis anos) na noite, cando xa non se podía coser, e líalles a Cervantes, unha noite o rosario, outra noite o Quijote. Era o único libro que tiñan na casa. Que sería daquel libro?

Nun encontro recente, cun grupo de adolescentes aos que lles ía falar da miña experiencia co Quijote, foi tremendamente revelador. Falamos de prexuizos, dos meus, dos deles, previos á lectura:

Os meus (con 15 anos): que era unha das obras cumio da literatura non só española senón universal. (Lembro a tensión na lectura das primeiras páxinas.)

Os seus (con 16): que é un tostón, moi longo, moi pesado, que fala doutro tempo.

Daquela hoxe, relendo o discurso de Gelman, asentía, asentía, e anotaba nas marxes: sublime, magnífico, brillante e unha morea de exclamacións. Porque Gelman di que hai pouca literatura máis actual que a historia de historias do fidalgo. Gelman analiza con humildade e mestría a magnitude do clásico, pero claro, non podía ser doutro xeito.

Nos comentarios que Pizarnik facía sobre o Quijote nos seus diarios, tan distintos e lúcidos. Comezou a lectura no 1959 e non deixou de escribir notas puntuais sobre el ata o 1963. Apunto  só algúns:

“Pienso que nadie menos neurótico que don Quijote. Es equilibrado y dulce como un niño. Sólo que al revés. Sería neurótico si oscilara entre creer que son molinos de viento u otra cosa. Y sería más neurótico aún si tuviera miedo de esta oscilación. Me gusta mucho  cuando sale por vez primera de su casa, al alba, y ve qué fácil es pasar del deseo a la acción”

“A don Quijote no sólo no lo toman en serio el ventero, los mercaderes, Juan Haldudo, etc., sino tampoco Cervantes. Tal vez por eso, se lo ve tan desamparado, tan conmovedor.”

“¿Quiénes aman a don Quijote? Los cuerdos, los lúcidos. Los que se le parecen lo viven con malestar.”

“No se por qué don Quijote me infunde respeto. Y ello me extraña en la medida en que yo no respeto a nadie. Su manera de tratar a Sancho es deliciosa. ¿Piensa alguna vez en él? Sin duda. D. Q. es sumamente paternal y seguro de sí cuando Cervantes no lo coloca en situaciones humillantes. ¿Qué habría sentido Cervantes hacia su personaje? No sé, pero cada vez que lo vuelve grotesco o tonto es como si  hiciera concesiones por causas extraliterarias.”

“D. Q. busca el heroísmo por sobre todas las cosas. Una especie de heroísmo trágico hecho de un deseo de ayudar, proteger, amparar a los otros, con los que no puede comunicarse de otra manera.”

No meu pai, que aprendeu a ler, A LER, tan tarde tamén, coa obra de Cervantes. Meu pai que sempre que o conta di: eu non entendía nada, nada dores, apenas soletreaba.

Nun dos últimos proxectos nos que colaborei co Mestre Antonio García Patiño, que xa non puido ser. Unha ilustración do Quijote, centrada nas mulleres, que correría a cargo de Francisco Rico. Lembro algunhas das conversas que mantiven con el, a profundidade das súas análises, nos bosquexos que me ensinaba en cada encontro. O Mestre, que nos deixou hai apenas dez días, a quen admiraba profundamente como artista e a quen desfrutaba como gran conversador. Grazas.

Aqui parte do meu tear do Quijote, e cada fío íntimo, subliñando un encontro, un alto, unha promesa de literatura. As bocas da literatura.